Tam istediğim, hayal ettiğim şeyler
oluyordu; Can'ın tenten perçemi rüzgarın son baharıyla havalanıyor, deniz
kokusu emrivakiyle burnuna doluyor, tüm duyuları 'yeni bir şeyler' diye
adlandırdığı ipuçlarını topluyordu.. Derken bir amca uzaktan hararetle kendi
başını tutarak: 'Üşür, üşür, şapka tak!' diye bağırdı. Gülümsedim. Derken bir
teyze oturduğu banktan: 'Önünü ört, hasta olacak!' dedi. 'Olmaz!' dedim. Sonra
bir başkasıyla 'Denizden doğru esiyor baya', ‘Bir şey olmaz eşofmanı var’ diye
chat’leştik. Sonbaharı karşılama yürüyüşümüz boyunca çiseleyen bu müdaheleler
yine beni gazoz gibi çalkaladı.
Neden hep çalkalandığımı
anlamıyorum; sonuçta bu toplumda arkadaşının annesi, bindiğin taksinin şoförü, girdiğin
dükkandaki tezgahtar bile senin hayatına çat diye sarı kart gösterme hakkına
sahiptir, buna alışığızdır. Ama ‘anne’ olunca tahammül çıtan rekor alçaklığa
iniyormuş. Ben ikizlerimin dayanıklı olmasını istiyorum, biraz rüzgar yiyip
soğuk su içtiklerinde, içlerine fanila giymediklerinde benim gibi hastalıkla
boğuşmalarını istemiyorum. O yüzden doğduklarından beri-ki Aralık doğumlular- hafif
giydiriyorum, fazla örtmüyorum, gereksiz çoraptan kaçınıyorum, soğuk denize
ayaklarını sokuyorum, ve buna sistematik bir özen gösterdiğim için de
‘üşüyecek!’ ‘hasta olacak!’ ‘nazar değecek!’ gibi her köşeden fırlayan
kehanetler beni bezdiriyor. Üstelik defans oyuncusu olmaktan da çıktım,
‘Bağışıklık Sistemi’nin bir misyoneri gibi, sıcak havada sarıp sarmalanmış bebekleri
gördüğümde annelerine dil döküyorum. Ben de bezdiriyorum!
Sistem
herkesin dilinde aslında; onu ayakta tutmak için gerekli gıdalar, vitaminler bir
google’lamayla çıkıyor. Ama benim merak konum, sistemin kuzey yıldızlarından
Rusya, Hollanda ve İskandinavya’nın çocuklarına uyguladıkları ‘üşümez’lik
politikası. Bu merağı fişekleyen üç şey oldu hayatımda; kar tutunca çocuklar
gibi sevinip, bahçeye inen ve çıplak ayak yürüyen Ukraynalı bir adamla
evlenmem; Şubat akşamında banyo yaptıktan sonra yatıp, sabah okula nemli saçla
giden ve zatüre olmayan (!) Hollandalı kuzenlerimi görmem; ve ‘uyku odası’nda
değil de okulun bahçesinde uyuyan İsveç’li anaokulu öğrencilerini duymam.
‘Bağışıklık
sistemini güçlendirmek için’ karda çıplak ayak yürüyen Yuri’yle evlendiğim sene
onun bu sevdasını bir kaçıklık, çocuksuluk, hastalığı davet eden bir
gereksizlik olarak görürdüm. O ayakkabılarını çıkarıp bahçeye indiği zaman
‘soran olursa, seni tanımıyorum!’ derdim. Ankara’nın 80’lerindeki karlı
bahçemize daima iki yün çorap üstüne kar çizmesi, kar tulumu, eldiven ve
başlıklarla bir astronot gibi sağlam ayak basmış bir çocuk olarak, ayağımın
çıplağını kara temas ettirmem mümkün değildi! Ama bir iki yıl sonra Yuri’ye bu
‘geyikte’ eşlik etmeye karar verdim. Hep sandığım şok edici soğuk hissinden
ziyade ‘sıcak’ bile denebilecek bir yanmaydı duyduğum. Zaten topu topu bir kaç dakika yürünüyordu ve
üşümeye fırsat vermeden çoraplar çekiliyordu. Yuri derdi ki ‘Amaç üşümek değil,
kan dolaşımını hızlandırmak’.
Yuri
kan dolaşımını, sıcak banyodan çıkmadan önce tam dümen soğuğu açarak da
hızlandırmayı seviyordu. Duştan gelen şok seslerini duyunca ‘Bir insan vücuduna
niye bu işkenceyi yapar, hele şu soğukta’
diyerek meraksız yaşlı bir kedi gibi kıvrılıp geçerdim banyonun önünden.
Yıllar içinde ‘soğuk’ merakım daha
da arttı. Hollanda ve Almanya’da pek çok yerli arkadaşımın evinde kaldım. Bütün
evler soğuktu. Öyle ki dışarıdan içeri girdiğimde pek bir hava değişikliği
olmuyor, bende palto çıkartma hissi uyandırmıyordu. Genelde işe giderken
kaloriferleri kapıyor, gelince açıyor, gece yatarken yine kapıyorlardı.. Bunların
hepsi çoluk çocuklu evlerdi ve çocuklar dahil kimse benim gibi pantolonun içine
kilotlu çorap giymiyordu. Çocuklar yağmurdu çamurdu, dondu buzdu demeden hep
bahçede ve açık sahalarda top oynuyor, geziye de gidiyor, bisiklete de biniyordu.
Evlerinde kaldığım Holanda’lılar bize Ocak ayında kalmaya gelince fenalık
geçirdi diyebilirim; pencere kapı açık
yattılar, yine de rahat uyuyamadılar. Çocuklarını da muz gibi soydukça
soydular.
Bir
yuva açma projesi için kuzey ülkelerini daha kapsamlı araştırmaya başladığımda
öğrendiğim şeyler o kadar ilginç ve yeni gelmişti ki, o zamanlar öğretmen
olarak epey etkilenmiştim. Şimdi bir anne olarak bu etki devam ediyor; soğuğa
gayet sıcak bakıyorum artık!
‘‘Soğuk’,
kuzey ülkelerinin göbek adı, çocuklar mecburen soğukta büyüyecek’ diye düşünebilirsiniz.
Aslında öyle değil; bağışıklık sistemini güçlendirdiğine inandıkları için, pek
çok uygulamayı özellikle yapıyorlar. Örneğin İsveç’te çoğu anaokulunda yataklar
verandada ve çocuklar uyku saatlerinde sıkıca giyinip dışarıda uyuyorlar. Hava
nasıl olursa olsun, her gün mutlaka göl kıyısına, ormanlık bir alana, parka
gidiyorlar. Öğretmenler: ‘Dışarı çıkmaları
çok önemli,’ diyor, ‘hava almaları,
koşmaları, zıplamaları lazım’. Yağmurun en cılızında bile bizim yuva
çocuklarının kapalı oyun odalarında kaldığı aklıma geldikçe çok üzülüyorum.
İzlanda’da
yıllardır süregelen bir gelenek, bebekleri pusetleriyle evin önünde ya da
bahçesinde uyutmak. İzlanda’lı anneler açık havada ve soğukta bebeklerin daha iyi
uyuyacaklarını ve sağlıklı olacaklarını düşünüyorlar. Tabi fiyatları 1000
doların üstünde olan dev pusetler içinde koza gibi sarılmış bebekler soğuktan
gayet iyi korunuyor. Evin bahçesini bırakın, cafe’lerin, dükkanların önlerinde
bile park etmiş pusetler görüyorsunuz. Bizim insanımıza ‘yok artık daha neler’
dedirtecek bu şok edici tablo Danimarka’da da var. Başkent Kopenhag’ın
kaldırımlarında hiç kilitlenmemiş, içinde uyuyan bebekler olan düzinelerce
puset görmek mümkün. Bü ülkelerde hiç çocuk kaçırma olayı görülmemesi de
parantez içinde akıl almaz bir şey.
Norveç’te açık hava anaokulları var. Günün
çoğunu nehir kenarında, ağaçlarda, kayalıklarda, bozkırda geçirdikleri bu anaokulunda
çocuklar çok mutlu. Saat başı aktiviteden
aktiviteye koşturulan şehir sisteminin aksine burada hayatı doğal bir akışla
öğreniyorlar. ‘Kötü hava yoktur, kötü
giyinmek vardır’, soğuk kuzey rüzgarlarının ülkesi Norveç’in bir deyimi. Öğretmenler
de buna gönülden inanıyor ve: ‘Bizler çocuklar
için rol modeliz; onların havaya ve hayata olan tutumlarını şekillendiririz.’
diyorlar. Veliler çocuklarının sanılanın aksine daha az hasta olduklarını, açık
havada güçlendiklerini söylüyorlar; bir iç mekanda tıkış tıkış durmadıkları
için enfeksiyon riskinin az olmasından da mutlular.
2006'da bir Unicef raporu, endüstri ülkeleri içinde en sağlıklı çocukları olan üç ülkeyi Hollanda, İsveç ve Danimarka olarak sıralamış. Türkiye'yi ise, 'Çocuğum üşüyecek' diye aklı çıkan annelere sahip, ama yine de en çok hasta olan çocukların ülkesi olarak ele almış olmalılar.
Bağışıklık sisteminin 'soğuk'la olan ilişkisi hakkındaki inanç ve bulgularımın, serideki ilk sonuna geldim. Sonraki bölümlerde Rusya'nın çılgın uygulamalarına, soğuğun neden sistemi güçlendirdiğinin geyikten öte nedenlerine, çocuk doktorlarıyla olan sıcak sohbetlere yer vereceğim.
Outdoor
preschool in Norway http://www.youtube.com/watch?v=Fp4Nny_rIiw&feature=related
Selamlar, serinin devamını merakla bekliyorum.
YanıtlaSilcok tesekkürler.. pek yakında
Silben üşürsem bebeğim üşer yanımda tir tir eder
YanıtlaSilEbrucum, bu ilginc konuyla bloglara tekrar geri donmen cok guzel. Uzun zamandir uzerinde dusundugum, genis bir konuya deginmissin. ABD'de gecen gunlerim sirasinda ben eksi 10'lu derecelerde titreyerek paltoya sarmalanmisken sokakta yanimizdan gecen parmak arasi flip flop terlikli, tisortlu, askili bluzlu genc kizlari-erkekleri hayretle izleyip bunun degisik kulturlere ait sosyal bir davranis ve "usume paterni" oldugu kanisina varmistim. Cunku NY sokaklarinda buz gibi havalarda bebek arabalarinda ruzgara karsi corapsiz ya da beresiz gezdirilen, burunlari ve ciltleri kipkirmizi bebekleri gordukce Amerikan Cocuk Esirgeme Kurumu'na sikayet edesim geliyordu. Bu davranis sekline alisilabildigini yurda kesin donus yaptigim kis, normalden (ya da herkesten) daha ince giyinmeyi tercih etmemden anladim. Ancak kisa sure sonra tekrar eskiye donuluyordu. Ayrica da, sicak bizim kulturumuzde konfor ve luks yasamla esdeger bir algiya sahiptir... Dolayisiyla bunun kesinlikle sosyal bir psikoloji oldugu kanisina vardigimiza gore, saglikla olan baglantisina goz atabiliriz...
YanıtlaSilSoguga maruziyetin vucut savunma sistemini arttirdigina iliskin bir bilgi kanitlanmis degil. Askine asagida copy paste yapmaya calistigim gibi bu tezin aleyhinde bir kac yayin tespit etmis bulunuyorum. Kisin az giyinmenin terleme soguma -dolayisiyla usume- dongulerini azaltacagindan belki bir faydasi olabilir diye dusunuyorum. Dolayisiyla efsane, sohbet ve gozlemlerden ziyade bilimsel kanit ve makaleler uzerinden gitmeyi oneriyorum...
Cok sevgiler
Wilderness Environ Med. 2011 Dec;22(4):343-51. Epub 2011 Oct 7.
Immune responses to exercising in a cold environment.
LaVoy EC, McFarlin BK, Simpson RJ.
Source
Laboratory of Integrated Physiology, Department of Health and Human Performance, University of Houston, Houston, Texas 77204-6015, USA. ecpyle@gmail.com
Abstract
Cold temperature and exercise independently impose stress on the human body that can lead to circulatory and metabolic changes, and depress the immune system. Multiple stressors applied together may amplify this immunodepression, causing greater immune impairment and heightened infection risk than with either stressor alone. As such, winter athletes and other persons who work or physically exert themselves in cold temperatures may have greater levels of stress-induced immune impairment than would be expected under mild temperatures. This review examines the literature regarding changes to physiological and immunological parameters arising from exposure to cold temperatures and to exercise. Even brief exposure to cold leads to increased levels of norepinephrine and cortisol, lymphocytosis, decreased lymphoproliferative responses, decreased levels of TH1 cytokines and salivary IgA, and increased lactate levels during exercise. Whether these changes lead to increased susceptibility to infection, as suggested by some epidemiological reports, remains to be determined. Although there is some evidence that exercising in temperatures near 5°C leads to greater immune impairment compared to exercising in milder temperatures, there is a need to explore the effects of exercise on immunity in the subfreezing conditions typically encountered by winter athletes. This is required to fully determine the extent to which performing vigorous exercise in subfreezing temperatures amplifies exercise-induced immune impairment and infection risk.
Canım doktorum, senin yorumlarını almak bana daha da yazmak, yazmak hissini uyandırıyor. Teşekkür ve devam lütfen..
SilAmerika hakkında yazdıkların çok komik, ve aynen tecrübe ettim. Soğuğa dayanıklılık olayının alışkanlıktan, vücudu alıştırmaktan ibaret olduğunu düşünüyorum ben de.. Soğuğa maruziyetin (cocukları bahcede uyutma, açık havada eğitim vs) imun sistemini güclendirip güclendirmediğinin bilimsel kanıtını istemekte de haklısın, bunu zaten araştırıyorum bir sonraki yazı için. Şu an tek bildiğim, soğuğa maruziyetin değil ama, soğuk-sıcak-soğuk şeklinde vücuttaki kan dolaşımında ani değişiklikler yapmak üzere uygulanan terapilerin imun sistemi uyardığının bilimsel açıklamasının olduğu.Senin paylaştığın makalede ise 'exercising'den bahsediyor. Bilmiyorum, sanırım farklı bir şey olsa gerek bu mekanizma; yani soğukta 'kalmak'la, soğukta 'depar atmak'farklı bir etki yaratıyor olabilir vücut için. Thank you anyways. Çok öpüyorum.